Powtórz epokę renesansu, rozwiązując nasz test. 1. Jakie wydarzenia historyczne ukształtowały epokę renesansu? a. założenie akademii Krakowskiej 1354 roku b. odkrycia geograficzne c. wystąpienie Marcina Lutra Odpowiedź: b Komentarz: Wydarzenia kształtujące nową epokę – odrodzenie, to przede wszystkim odkrycia geograficzne. To one ukształtowały nową Europę i zmieniły sposób myślenia ludzi. Odkrycie Ameryki przez Kolumba w 1452 roku zmieniło sposób myślenia ludzi, można śmiało rzec, że rozszerzyło horyzonty myśli ludzkiej. Miało ono też swój aspekt ekonomiczny – większy napływ pieniądza do Europy. Odbiło się w bardziej wystawnym stylu życia, spowodowało również bogacenie się miast, rozwój architektury i sztuki. Konsekwencją odkryć geograficznych było wytworzenie się państw narodowych, odejście od uniwersalizmu europejskiego, wykształcenie się języków narodowych, wynalezienie druku oraz zmiany w chrześcijańskim kościele, jakie wniesie reformacja. To dzięki niej powstaną nowe nurty wyznaniowe. 2. Autorem nazwy renesans jest: a. Jakub Burckhardt b. Marcin Luter c. Erazm z Rotterdamu Odpowiedź: a Komentarz: Autorem terminu renesans, od francuskiego słowa renaissance, jest autor znanej w historii literatury pozycji Kultura Odrodzenia we Włoszech, Jakub Burckhardt. To właśnie temu badaczowi literatury średniowiecze zawdzięcza przeświadczenie o niskiej wartości swej kultury. Burckhardt oddzielił “świetliste” epoki, za jakie uważał renesans i antyk od “wieków ciemnych” jakimi nazwał wieki średnie. Owo “odrodzenie” ma więc oznaczać nową epokę osadzoną na wzorach kultury antycznej, która wyłania się z mroków średniowiecza. Dziś już oczywiście nikt nie uważa średniowiecza za czasy upadku kultury, jednak nacechowana ujemnie nazwa “średniowiecze” utrzymała się w historii literatury. Początkowo nazwy tej używano w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski. Potem dotyczyła ona także kultury antycznej, studiów starożytnych i ideałów tej epoki. W końcu odrodzenie zaczęło też oznaczać odnowę i rozwój ludzkości. 3. Humanizm, przewodnie hasło renesansu wywodzi się z: a. Biblii b. jest hasłem ukutym w epoce renesansu c. antyku Odpowiedź: c Komentarz: Termin ten wywodzi się jeszcze z antyku, a konkretnie od słów rzymskiego komediopisarza Terencjusza: Homo sum, humani nil a me alienum puto ( Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce). Homo to po łacinie człowiek, zaś humanus oznacza ludzki. Humanizm jest więc prądem, który w przeciwieństwie do teocentrycznego średniowiecza, przyniósł fascynacje człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z jego życiem, a więc także jego ciałem, potrzebami doczesnymi, rozrywkami i innymi radościami życia. Humanizm to także wiara w potęgę rozumu ludzkiego oraz przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą. Humanizm renesansowy jest ściśle powiązany z filozofią antyczną, przede wszystkim stoicyzmem (rozumowe uwolnione od zbędnych emocji spojrzenie na świat) i epikureizmem (rozważne dążenie do przyjemności i szczęścia). 4. Antropocentryzm to idea przeciwstawiona: a. humanizmowi b. średniowiecznemu teocentryzmowi c. religiom reformowanym Odpowiedź: b Komentarz: Antropocentryzm to idea przeciwstawiona średniowiecznemu teocentryzmowi, czyli skupieniu kultury wokół zagadnień boskich. W renesansie zainteresowano się przede wszystkim człowiekiem, dlatego właśnie epokę tę można nazwać antropocentryczną, od greckiego słowa anthropos, co oznacza człowiek. Renesansowi artyści i myśliciele zaczęli analizować takie zagadnienia jak: pozycja człowieka w świecie, jego przeżycia wewnętrzne oraz śmierć. Interesowano się też światem zewnętrznym: przyrodą, obyczajowością, kulturą. Dlatego bohaterem renesansowej literatury jest ziemianin, dworzanin albo poeta, jej tematyka zaś poświęcona jest opisowi ludzkiego życia tu, na ziemi. 5. Czołowe wyznanie powstałe w czasie reformacji to: a. luteranizm b. antropocentryzm c. mistycyzm Odpowiedź: a Komentarz: Reformacja to nurt przemian w chrześcijaństwie, będący swoistym ukoronowaniem średniowiecznych prób zreformowania Kościoła. Za początek reformacji uważa się wystąpienie niemieckiego zakonnika i teologa – Marcina Lutra, który w 1517 roku przybił do drzwi Kościoła w Wittenberdze słynne 95 tez. Wypowiadał się w nich przeciwko odpustom, a więc pobieraniu opłat za odpuszczenie grzechów oraz postulował dogłębne reformy kościoła rzymskiego. Domagał się między innymi reformy instytucji kościelnych i liturgii, zniesienia celibatu. Ponadto postulował przetłumaczenie Biblii z łaciny na języki narodowe, wprowadzenie kazań w językach ojczystych, tak, by były one zrozumiałe dla wiernych. Luteranizm stanowił niejako pierwszą fazę reformacji i szybko zyskał sobie spore grono zwolenników. 6. Utopia to: a. zatopiona wyspa niegdyś mieszcząca się na Pacyfiku b. tytuł znanej książki Tomasza Morusa c. gatunek literacki Odpowiedź: b Komentarz: Nazwa ta pochodzi od dzieła pod tym właśnie tytułem autorstwa Anglika Tomasza Morusa. Opisuje ono nieistniejącą wyspę Utopię, na której żyje idealne społeczeństwo rządzące się doskonałymi prawami. Na wyspie żyje się zgodnie z naturą, niepotrzebne są pieniądze, nie ma niezgody między ludźmi, gdyż wszyscy są szczęśliwi. Utopia to także nazwa ponadgatunkowego nurtu literackiego określanego mianem utopizmu. Składają się nań utwory opisujące takie właśnie, jak w przypadku tekstu Morusa, wyimaginowane społeczeństwa idealne. Utopie zawsze nakierowane są na konkretny cel – służą wskazaniu wad realnego społeczeństwa i dróg ich naprawy. 7. Termin makiawelizm oznacza: a. skrytobójczą walkę w obronie ojczyzny b. pokrętne i relatywne moralnie metody działalności politycznej c. sposób uprawiania publicystyki Odpowiedź: b Komentarz: Makiawelizm to pokrętne, demoniczne i relatywne moralnie metody działalności politycznej – dziś także międzyludzkiej. Nazwa pochodzi od nazwiska Niccola Machiavellego, który swe kontrowersyjne poglądy wyłożył w dziele pod tytułem Książę. Zalecana przez Machiavellego doktryna polityczna opiera się na stosowaniu podstępu, przemocy i fałszu, jeśli tylko wymaga tego interes kraju. Dobro publiczne i państwo, to według autora tekstu ideał, którego należy bronić wszelkimi środkami, nawet takimi, które kłócą się z powszechnym poczuciem moralnym, a więc w imię zasady, że cel uświęca środki. Dobry władca musi być zarówno lwem, jak i lisem – prócz siły i odwagi ma kierować się również chytrością i przebiegłością. Doktryna ta jest myślą przewodnią mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda. 8. Gatunki literackie stworzone przez renesans to: a. fraszka i pieśń b. dramat i tren c. nowela i esej Odpowiedź: c Komentarz: Chodzi o nowelę i esej. Ta pierwsza pojawiła się literaturze za sprawą Dekameronu autorstwa Giovanniego Boccaccia. Boccaccio nazywa się twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż Dekameron jest właśnie zbiorem nowel, ukształtowanym według wymogów tego gatunku – czyli krótkich, jednowątkowych opowieści o zwartej akcji. Włoskiemu noweliście zawdzięczamy również istotną po dziś dzień “zasadę sokoła”, czyli motywu przewodniego przewijającego się przez cały utwór i organizującego jego kompozycję. Natomiast autorem eseju jako gatunku literackiego jest francuski myśliciel Michał Montaigne, autor cyklu esejów pod tym samym tytułem. Francuskie “essais” to właśnie “próby” i tą nazwą zwykło się określać stworzony przez Francuza gatunek. Tytuł oddaje specyfikę tekstów, jakie składają się na całość dzieła. Są to dość swobodne i różnorodne utwory, które są właśnie próbą mówienia o rzeczach najważniejszych, czyli o człowieku. Montaigne zapisywał swoje przemyślenia, włączał w nie dygresje, cytaty, aluzje literackie. Tytuł dzieła dał nazwę całemu gatunkowi literackiemu. Esej to właśnie próby dość dowolnej formalnie wypowiedzi na wybrany temat, często refleksyjne i dygresyjne, nie stroniące od dowcipu i ironii. 9. Dramat szekspirowski to nazwa określająca: a. sztuki napisane przez Szekspira b. nie tyle gatunek literacki co przemiany w poetyce dramatu wprowadzone przez Szekspira c. gatunek literacki stworzony przez Szekspira w dobie renesansu Odpowiedź: b Komentarz: Dramat szekspirowski to dość specyficzne określenie odnoszące się nie tyle do gatunku literackiego, co do ważnej przemiany w poetyce dramatu, jaką zawdzięczamy właśnie Szekspirowi. Dawniej, według klasycznych reguł, gatunki dramatyczne dzieliły się na komedie i tragedie. Szekspir przełamał ten podział, tworząc utwory o cechach pośrednich, które wkrótce stały się tożsame z nazwą gatunku literackiego, jakim jest nowoczesny dramat. Angielski dramatopisarz zaprzestał stosowania reguły trzech jedności oraz klasycznej zasady decorum, przypisującej gatunkom antycznym określone style (wysoki dla tragedii, niski dla komedii). Ważna zmiana dotyczy także kreacji samego bohatera – którego wybory w wydaniu Szekspira, nie są już podporządkowane boskiej sile fatum, ale ziemskim wypadkom i decyzjom bohatera. 10. Zjawiskiem kształtującym kulturę i sztukę renesansu był: a. mecenat b. makiawelizm c. reformacja Odpowiedź: a Komentarz: Mecenat to zjawisko istotne dla kultury i sztuki renesansu, podobnie zresztą jak i dla antyku. Oznacza on opiekę materialną, często także polityczną możnych nad artystami i ludźmi kultury. Nazwa pochodzi od prawdziwego nazwiska arystokraty rzymskiego Mecenasa, który opiekował się twórcami ówczesnej literatury, między innymi Horacym i Wergiliuszem. W renesansie z pomocy mecenasów korzystało wielu artystów Andrzej Frycz Modrzewski i Jan Kochanowski. Ten ostatni otrzymał nawet posadę sekretarza na dworze króla Zygmunta Augusta. Król ten, obok Stanisława Augusta Poniatowskiego, uchodzi za najsłynniejszego opiekuna artystów wśród polskich królów. 11. Pieśni Kochanowskiego są w dużej mierze wzorowane na utworach: a. Horacego b. Petrarki c. Dantego Odpowiedź: a Komentarz: Pieśni to zbiór 49 liryków Jana Kochanowskiego podzielonych na dwie części: Księgi pierwsze i Księgi wtóre. Są one efektem ponad dwudziestoletniej pracy poety. W dużej mierze są to utwory wzorowane na pieśniach Horacego, mniej więcej 1/3 to parafrazy starożytnego poety. Częste są w nich również nawiązania do myśli starożytnych filozofów: Cycerona, Zenona z Kition, Epikura, a także filozofów chrześcijańskich. Podobnie jak filozofia Horacego, filozofia Jana Kochanowskiego jest kompilacją stoicyzmu i epikureizmu. Przypomnijmy, że pierwszy pogląd zaleca zachować spokój i pogodę ducha we wszystkich sytuacjach życiowych, zwłaszcza tych trudnych, drugi zaś polega na zdroworozsądkowym czerpaniu przyjemności z życia. Wiele miejsca Pieśni Kochanowskiego poświęcają również życiu na wsi, zgodnym z rytmem przyrody oraz pielęgnowaniu cnoty. 12. Utwór Czego chcesz od nas Panie… to pod względem gatunkowym: a. pieśń b. hymn c. tren Odpowiedź: b Komentarz: Ten najwcześniejszy chronologicznie utwór Kochanowskiego jest pieśnią pochwalną, czyli hymnem. Poeta dziękuje w nim Bogu za stworzenie świata oraz człowieka. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z uwielbieniem, dziękując mu za piękny, urzekający świat, w którym całe stworzenie egzystuje w zgodzie i pełnej harmonii. Bóg w hymnie ukazany został jako kreator ( Deus -Artifex), wielki architekt, który “niebo zbudował” i “fundament położył nieobeszłej ziemi”. Jest on istotą wszechobecną, której obecność odczuwalna jest na każdym kroku. Nie kieruje on jednak poczynaniami ludzkimi, nie steruje ich losem, a jedynie roztacza nad nimi delikatną i nie narzucającą się opiekę. 13. Pieśń XXIV Jana Kochanowskiego to parafraza: a. jednej z pieśni Horacego b. jednego z utworów Anakreonta c. jednego z hymnów biblijnych Odpowiedź: a Komentarz: Utwór ten jest przekładem, czyli parafrazą, Ody XX z księgi II Carmina Horacego. Jedyne, co poeta w niej zmienił, to realia geograficzne i nazwiska. U Horacego mowa jest o ludach starożytnych, u Jana Kochanowskiego o Niemcach, Tatarach, Anglikach. U mistrza starożytnego adresatem utworu jest Mecenas, u Kochanowskiego – Myszkowski. Tekst Kochanowskiego mieści się w regułach sterujących epoką, naśladowanie mistrzów starożytnych było w renesansie ogólnie przyjętą praktyką, a podporządkowywanie swej twórczości normom antycznym poczytywano sobie za chlubę. Pieśń XXIV mówi o złożonej naturze poety: ludzkiej i artystycznej, tej uosabianej przez łabędzia, którego uważa się za ptaka muz. To co ludzkie, czyli ciało poety, umrze, jednak to co duchowe, poezja, przetrwa i będzie się cieszyło wieczna sławą. Motyw nieśmiertelności osiąganej dzięki poezji to również kontynuacja horacjańskiego motywu: exegi monumentum. 14. Pieśń V O spustoszeniu Podola to przykład liryki: a. okolicznościowej b. funeralnej c. patriotycznej Odpowiedź: c Komentarz: Jest to przykład liryki patriotycznej. Przypomnijmy, że Pieśni Kochanowskiego zasadniczo dzielą się na kilka grup tematycznych. Są to pieśni: patriotyczne, filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, religijne i miłosne. Pieśń O spustoszeniu Podola jest apelem do Polaków walczących z wrogiem ojczyzny. Jest to tekst o wyraźnych cechach retorycznych, w których poeta wyraźnie steruje odczuciami czytelników. Ukazuje najeźdźców, Tatarów, jako “zbójców”, prymitywnych koczowników, którzy stoją na dużo niższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego niż Polacy. Natomiast Polaków przyrównuje poeta do stada opuszczonego przez pasterza i rozszarpywanego przez wilki. Poeta, nawołując rodaków do walki, kończy pieśń złośliwą uwagą, która z czasem weszła do języka obiegowego i stała się znanym cytatem, że Polak “ i przed szkodą i po szkodzie głupi”. 15. Nowatorstwo Trenów Jana Kochanowskiego polega na: a. złamaniu zasady decorum b. złamaniu zasady trzech jedności c. to nowatorski gatunek wynaleziony przez samego poetę Odpowiedź: a Komentarz: Treny to zbiór 19 żałobnych wierszy ułożonych w cykl, które są wyrazem kryzysu światopoglądowego poety. W Trenach funkcjonują zasadniczo 3 tematy: poematy na cześć Urszulki, opowieść poety o samym sobie oraz filozoficzne refleksje na temat życia i śmierci, miejsca człowieka we wszechświecie i jego stosunku do Boga. Całość skomponowana jest zgodnie z klasycznym schematem starożytnego epicedium, czyli pieśni żałobnej (przypomnijmy, że autorem gatunku jest twórca starożytny Symonides z Keos). Mimo zachowanej klasycznej budowy wierszy Kochanowski zrywa z tradycją antycznego trenu, decydując się uczynić bohaterką trenów swą zmarłą córką. Zaprzecza on tym samym antycznej zasadzie decorum, według której bohaterami wierszy mogli być jedynie ludzie wybitni, wielcy bohaterowie bądź poeci. W tamtych czasach opłakiwanie zmarłego dziecka, a tym bardziej dziewczynki, uchodziło za dziwactwo. 16*. Tren X Jana Kochanowskiego nazywa się umownie “przełomowym” bo: a. podważa ostatnią stoicką wartość – cnotę b. poeta mówi w nim o sobie jako o człowieku nieszczęśliwym c. podważa chrześcijańska wiarę w życie pozagrobowe Odpowiedź: c Komentarz: Tren X jest wyrazem najgłębszego zwątpienia podważającego chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe. Adresatką utworu jest Urszulka. Poeta szuka jej wszędzie tam, gdzie ludzie w różnych epokach sytuowali swoich zmarłych. Jest tu chrześcijański raj i czyściec, starożytne Elizjum i Hades. Wymienieni tych wszystkich miejsc obok siebie, świadczy o tym, że poeta traktuje je jako jednakowo prawdopodobne i nie wie, w który obraz ma wierzyć, który z nich jest prawdziwy. Podsumowując stawia smutne i pełne zwątpienia pytanie: “Gdziekolwiek jest, jeśliś jest?”, którym podważa chrześcijański dogmat o życiu po życiu. Cierpienie ojca jest tak wielki, że przyćmiewa mu nawet podstawy światopoglądu, któremu hołdował przez całe swoje życie. 17*. Tren XIX nazywa się inaczej: a. Snem b. Pożegnaniem c. Powrotem Urszulki Odpowiedź: a Komentarz: Pełen tytuł utworu brzmi: Tren XIX albo Sen i zawiera syntezę ideałów humanistycznych i życiowej mądrości. Jest to jedyny tren, w którym głos zabiera nie zrozpaczony ojciec, ale matka poety. We śnie przychodzi ona z Urszulką na rękach i wyjaśnia poecie, że przedwczesna śmierć uchroniła jego dziecko od trudów dorosłego życia. Powraca w nim harmonia i porządek świata przenikniętego zamysłem Boga, który nie pragnie krzywdy dla swego stworzenia. Wymowa trenu sprowadza się więc do stwierdzenia, że życie niesie ze sobą różne doświadczenia, a człowiek powinien przygotować się na to, że raz będzie doznawał wielkiej radości, to znów cierpienia i znosić swój los z godnością. Nie jest to jednak powrót do filozofii stoickiej, gdyż według stoików mądrość miała pomóc człowiekowi unikać cierpienia. Ta nowa forma stoicyzmu opiera się na przekonaniu, że człowiek powinien z pokorą znosić swój los i pogodzić się z życiem, jakie zesłał mu Bóg. 18*. Arianie to inna nazwa odrębnego nurtu reformacyjnego, który stanowili: a. kalwini b. bracia polscy c. chrześcijanie Odpowiedź: b Komentarz: Arianie to inaczej bracia polscy. Stanowili oni odrębny odłam reformacyjny, który wyłonił się w skutek podziału na łonie polskich kalwinów. Arianie głosili kontrowersyjne, jak na swoje czasy, poglądy, co często przysparzało im wrogów nawet wśród wyznawców innych nurtów protestantyzmu. Występowali więc nie tylko przeciwko wojnom, ale potępiali wręcz wszelki rozlew krwi. Ponadto uważali, że należy znieść pańszczyznę i poddaństwo chłopów, co w sposób szczególny godziło w interesy szlachty oraz postulowali tolerancję wyznaniową dla wszelkiego rodzaju innowierstwa. Arianie wielkie znaczenie przypisywali oświacie. Ich szkoły w Pińczowie i Lublinie stały na bardzo wysokim poziomie. Jednak niechęć w stosunku do arian była w społeczeństwie ogromna. W 1658 roku zostali oni ustawą sejmową siłą nawróceni na katolicyzm, a oporni wygnani z kraju. 19*. Teoria predestynacji to podstawa wiary protestanckiego odłamu, którym jest: a. luteranizm b. kalwinizm c. anglikanizm Odpowiedź: b Komentarz: Teoria predestynacji to podstawa kalwinizmu. Jest to najważniejszy i najliczniejszy, po luteranizmie, odłam protestantyzmu, który wyłonił się w trakcie reformacji. Kalwini byli jeszcze bardziej radykalni niż luteranie. Skupili się wokół przebywającego w Szwajcarii Francuza Jana Kalwina. Kalwiniści głosili teorię predestynacji – czyli wiary, że losy każdego człowieka są zapisane w gwiazdach juz przed jego urodzeniem i od początku wiadomo, komu przeznaczone jest niebo a komu piekło, życie człowieka jest więc jedynie wypełnianiem tego scenariusza. Nauka tego ruchu propaguje ideał pracy i gromadzenia dóbr. Posiadanie staje się zasługą, bezczynność grzechem. Kalwinizm stał się oficjalna doktryna narodowo-państwową miedzy innymi w Szwajcarii, Holandii i USA. 20*. Sztandarowym przykładem renesansowej rzeźby jest: a. Ostatnia wieczerza Leonarda da Vinci b. Dawid Michała Anioła c. Ołtarz mariacki Wita Stwosza Odpowiedź: b Komentarz: Chodzi oczywiście o Dawida dłuta Michała Anioła. Jest to sporych rozmiarów rzeźba będąca interpretacją biblijnego motywu. Michał Anioł przedstawił Dawida jako dorosłego mężczyznę o pięknej i harmonijnie zbudowanej sylwetce, który swą postawą przypomina greckiego boga Apolla wracającego z łowów. Zarówno temat rzeźby (nawiązania do mitologii) jak i sposób jej wykonania, podporządkowany klasycznym zasadom piękna, ładu i harmonii, mówi wiele o sztuce tamtych czasów. W przeciwieństwie do sztuki średniowiecza, w renesansie sztuka służyła przede wszystkim człowiekowi. W malarstwie i rzeźbie ukazywano piękno ludzkiego ciała, przyrody i świata, eksponowano barwy i uroki doczesności. Sztukę tę cechuje prostota, umiar, harmonia, spokój oraz łagodność linii i formy. W architekturze to sklepienia kasetonowe i stiuki, w wystroju wnętrz jasne i pogodne barwy, w malarstwie zaś, głównie portrety eksponujące indywidualne cechy modelu. 21. Williama Szekspira nazywa się również mistrzem za Stratfordu, gdyż: a. pochodził z miasteczka Stratford, b. całą swą twórczość poświęcił mieszkańcom Stratford, c. całe życie spędził w Stratford. Odpowiedź a Komentarz William Szekspir żył w Anglii w II połowie XVI wieku. Pochodził ze Stratford, tam również spędził ostatnie lata swojego życia. Jednak za życia mieszkał i pracował w Londynie. Był aktorem i dramaturgiem, dziś uznanym za jednego z najsłynniejszych dramaturgów wszechczasów. Jego sztuki, zapomniane w okresie baroku i oświecenia, na nowo odkrył romantyzm. Twórczość Szekspira oznaczała prawdziwą rewolucję w dziejach dramatu. Stworzył on własną, oryginalną odmianę dramatu i dał początek nowoczesnemu teatrowi europejskiemu. Dziś sztuki Szekspira uważane są za klasykę teatru i należą do najczęściej interpretowanych i wystawianych dzieł teatralnych. W Polsce dzieła mistrza ze Stratfordu tłumaczyli między innymi Jan Kasprowicz, Stanisław Koźmian, Jarosław Iwaszkiewicz i Stanisław Barańczak. 22. Historia Makbeta oparta jest na: a. wydarzeniach autentycznych współczesnych Szekspirowi, b. kronikach historycznych, c. mitach i legendach . Odpowiedź b Komentarz Makbet należy do dramatów historycznych Szekspira. Pisząc go, autor opierał się na kronikach historycznych, nie pozostał im jednak wierny, ale wykorzystał je jako źródło inspiracji. Treść Makbeta oparta jest na faktach z kroniki Ralpha Holinsheda, który opisał dzieje morderstwa dokonanego na pierwszym królu Szkocji przez królewskiego generała -Makbeta. Zdarzenia te miały miejsce w 1040 roku. W 1057 roku z kolei Makbet zginął z rąk Malcolma, który wstąpił na tron Szkocji jako Malcolm III. Szekspir wyposażył postacie historyczne w pełne portrety psychologiczne, zmienił nieco ich charaktery, a także ich rolę w ukazywanych wydarzeniach. Uszlachetnił na przykład postać Banka, który w rzeczywistości pełnił rolę pomocnika mordercy, natomiast w dramacie ukazany jest jako rycerz bez skazy i szlachetny człowiek o niezłomnych zasadach. 23. Dramaty historyczne Williama Szekspira nazywa się inaczej: a. tragediami, b. kronikami historycznymi, c. tragikomediami. Odpowiedź b Komentarz Inna nazwa dramatów historycznych Szekspira to kroniki historyczne. Kroniki historyczne to inaczej cykl dramatów z dziejów Anglii, które ukazują walki o koronę w czasach średniowiecza. Nazywa się je tak, ponieważ pisząc je, Szekspir opierał się na źródłach historycznych, które inspirowały go i pobudzały jego wyobraźnię. Do grupy tej zalicza się między innymi utwory: Ryszard II, Ryszard III, Henryk V i Henryk VI. Makbet formalnie do tej grupy nie należy, chociaż tematyka dramatu pokrywa się z tematyką cyklu. Cykl przedstawia jakieś sto lat z dziejów Anglii i ogniskuje się wokół tematów takich jak: wojny zewnętrzne i domowe, walki o tron i zdobywanie władzy. 24. William Szekspir sprzeciwił się zasadom tragedii antycznej skodyfikowanej w: a. dialogach Platona, b. Poetyce Arystotelesa, c. tragediach Sofoklesa. Odpowiedź b Komentarz Szekspir przewartościował reguły, na jakich opierała się tragedia klasyczna skodyfikowana w Poetyce Arystotelesa – największym i najbardziej znanym dziele normatywnym starożytności. Skodyfikowana tam tragedia antyczna podporządkowana była zasadom trzech jedności: miejsca, czasu i akcji oraz zasadzie odpowiedniości stylu do treści, czyli tak zwanej zasadzie decorum. Według tej zasady tragedie pisane były stylem wysokim, czyli językiem doniosłym i poetyckim, komedie zaś stylem niskim, czyli językiem potocznym. U Szekspira język poezji miesza się z językiem ulicy, a sceny gminne przeplatają się z wzniosłymi dialogami. Szekspir wprowadził również sceny zbiorowe, czym zanegował obowiązującą od czasów starożytności, a wprowadzoną przez Sofoklesa zasadę, iż na scenie mogą na raz znajdować się nie więcej niż trzy osoby. 25. Szekspir jako reformator teatru przełamał: a. zasadę trzech jedności, b. konflikt tragiczny, c. zasadę mimesis. Odpowiedź a Komentarz Szekspir złamał klasyczną zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Akcja dramatów Szekspira nie rozgrywa się w ciągu jednego dnia (od wschodu do zachodu słońca), nie skupia się na jednym wątku i nie rozgrywa się w jednym miejscu. Makbet rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy. Natomiast sama akcja jest wielowątkowa. Mamy tu do czynienia z wielością tematów: walką dobra ze złem, walką o władzę w aspekcie politycznym, z przemianą wewnętrzną bohaterów, jak i scenami fantastycznymi, które stanowią osobną część opowiadanej historii. Szekspir zniósł również obowiązującą w dramacie antycznym obecność chóru. 26. Szekspirowska reforma teatru zrywa z antyczną zasadą decorum, czyli: a. odpowiedniością metrum do gatunku, b. odpowiedniością gatunku do stylu, c. odpowiedniością stylu do tematu. Odpowiedź c Komentarz Antyczna zasada decorum to odpowiedniość stylu do tematu. W myśl tej zasady tragedii przypisany był styl wysoki, to znaczy pełen powagi, dostojeństwa i patosu, komedii zaś styl niski – bohaterowie mogli posługiwać się językiem potocznym i nie stronić od rubaszności. U Szekspira nawet w tragediach pojawiają się sceny pełne humoru, a nawet groteski. Wedle tej zasady bohaterami tragedii mogli być tylko ludzie szlachetnie urodzeni, u Szekspira pojawiają się również bohaterowie niższego stanu. Cechą nową jest też zmienność charakterów występujących postaci. W dramacie antycznym bohaterowie pozostawali tacy sami od początku do końca sztuki, u Szekspira bohaterowie przechodzą metamorfozy, ich charaktery są niestałe i kształtują się pod wpływem wydarzeń np.: Makbet z człowieka honoru i szlachetnego rycerza zmienia się w rozchwianego wewnętrznie tyrana i despotę. 27. Szekspir wprowadził również do teatru: a. dwuplanową kompozycję, b. role żeńskie, c. przerwę pomiędzy aktami . Odpowiedź a Komentarz Dwuplanowa kompozycja, czyli współistniejące obok siebie płaszczyzny realistyczna i fantastyczna, były nie do pomyślenia w dramacie antycznym. W Makbecie rolę taką pełni scena z wiedźmami. Przez różnych interpretatorów dzieła postrzegane są one bądź jako następczynie greckich Mojr, bądź jako siły zła i ciemności, bądź jako upostaciowione pragnienia Makbeta. Plan metafizyczny, wiara w rzeczy funkcjonujące poza porządkiem naszego rozumu, to jedna z rzeczy, które tak bardzo urzekły romantyków w Szekspirze. Dwa plany rzeczywistości pojawiają się zarówno w Balladynie Słowackiego, jak i drugiej części Dziadów Mickiewicza. 28. Bohaterowie szekspirowscy sami kształtują swój los, podczas gdy losem bohaterów antycznych rządzi: a. hamartia, b. fatum, c. konflikt tragiczny. Odpowiedź b Komentarz Bohaterowie szekspirowscy sami kształtują swój los, podejmowane przez nich decyzje mają duży wpływ na ich życie. To zupełne przeciwieństwo antycznego wariantu tragedii. Tam losem bohaterów rządziło fatum – straszliwa siła ferująca wyroki, przed którą nie było ucieczki. Niezależnie od wysiłków człowieka i od tego, jak bardzo chciał uniknąć pisanego mu losu, nigdy nie zdołał umknąć przed przeznaczeniem. Przypomnij sobie losy nieszczęsnego Edypa, który ostrzeżony, że przyjdzie mu poślubić własną matkę, ucieka z rodzinnego królestwa, by jeszcze bardziej uwikłać się w pisany mu los. 29. Tragedia szekspirowska to: a. odmiana gatunku stworzona przez Szekspira, b. odmiana gatunku wykorzystująca elementy dzieł Szekspira, c. dramat po reformie teatralnej Williama Szekspira. Odpowiedź a Komentarz Tragedia szekspirowska to, oczywiście, jak sama nazwa wskazuje, odmiana gatunku stworzona przez Szekspira. Do jej cech charakterystycznych należą: – zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności: wielowątkowa akcja rozgrywa się w różnych miejscach i nie podlega ograniczeniom czasowym, – stylistyczne zróżnicowanie języka: każdy bohater, w zależności od pozycji, rangi społecznej i wykształcenia, posługuje się innym językiem, – konflikt tragiczny nie wynika z działania fatum, ale ma swe źródło w działaniu bohaterów, – charakterystyczna przemiana wewnętrzna w konstrukcji psychicznej bohatera. 30. Temat, wokół którego zbudowany jest Makbet to: a. władza, b. pieniądze, c. konflikt małżeński. Odpowiedź a Komentarz Tematem przewodnim historii Makbeta jest chorobliwa walka o władzę. Na początku dramatu widzimy go jako lojalnego sługę i wiernego przyjaciela, jest człowiekiem prawym i walecznym obrońcą ojczyzny. Wewnętrznie to człowiek delikatny i refleksyjny, o chwiejnym i dość słabym charakterze. To jego żona – lady Makbet – jest raczej kobietą zdecydowaną, o jasno zdefiniowanych celach życiowych. Oboje opanowani są żądzą władzy. Chore ambicje prowadzą do tego, że Makbet, pod wpływem namów żony, zabija króla i sam zasiada na tronie Szkocji. To dopiero początek historii. Krwawe koło zbrodni zaczyna napędzać się samoistnie, a Makbet nie jest w stanie wyrwać się z tego piekielnego kręgu. I tak po zabiciu króla musi jeszcze zabić Banka, któremu czarownice przepowiedziały, że jego potomek zasiądzie na tronie Szkocji, oraz jego syna. 31. Władza to częsty temat w dramatach Szekspira. Mówią o niej również: a. Hamlet i Król Lear, b. Romeo i Julia oraz Otello, c. Sen nocy letniej. Odpowiedź a Komentarz Temat władzy pojawia się również w Hamlecie i Królu Learze. Szczególnie ważny jest pierwszy z nich, dramat traktujący o kondycji ludzkiej i walce o władzę. Hamlet to klasyczna tragedia zemsty: duch ojca pojawia się przed Hamletem, by wyjawić mu prawdziwe przyczyny swej śmierci (ojca Hamleta zabił kochanek matki, aby móc poślubić jego żonę i zasiąść na tronie) i zażądać, by syn pomścił śmierć ojca. Wyjątkowa w dramacie jest konstrukcja samego bohatera, tak niepodobna do wcześniejszych kreacji Szekspira – młodzieńca targanego namiętnościami i rozdartego pomiędzy poczuciem obowiązku wobec ojca, a naturalnym wstrętem, jaki budzi w nim zbrodnia. Właściwie nie wiadomo, dlaczego usunięto go z kanonu lektur obowiązkowych, bo to sztandarowe dzieło Szekspira, warto więc może zapoznać się z nim przed egzaminem maturalnym. 32. Słynny monolog Makbeta: życie jest tylko przechodnim półcieniem, nędznym aktorem, który swą rolę wygrawszy na scenie w nicość przepada… odnosi się do: a. toposu teatrus mundi, b. motywu vanitas, c. toposu życia pośmiertnego. Odpowiedź a Komentarz Chodzi oczywiście o topos teatrus mundi. Topos ten sięga korzeniami do starożytności, choć wielu (błędnie!) przypisuje jego autorstwo Szekspirowi. Nie był on pierwszy w ukazywaniu teatralności świata, blichtru dekoracji i znikomej wartości skrywania się za maską. W sztukach Szekspira często mamy do czynienia z teatrem w teatrze – obfitują one w sceny, kiedy to aktorzy na scenie sami odgrywają teatr. Dzieje się tak na przykład w Hamlecie – młody książę prosi o występ grupę wędrownych artystów, która ma zdemaskować Klaudiusza jako zabójcę jego ojca. Z motywem teatru w teatrze spotykamy się również w Poskromieniu złośnicy oraz w Śnie nocy letniej. 33. W dramacie Makbet zostaje zabity przez: a. Lady Makbet, b. Banka, c. Makdufa. Odpowiedź c Komentarz Makbeta zabija Makduf. Makbet po objęciu tronu postanawia wyeliminować swych potencjalnych przeciwników. Skazuje na śmierć Banka, Makdufa i syna Banka, a gdy tym dwóm udaje się uciec, zabija również żonę Makdufa. Kolejne morderstwa przychodzą mu coraz łatwiej. Giną wszyscy ci, którzy mogliby coś podejrzewać lub których Makbet mógłby posądzać o próby sprzeciwu wobec jego rządów. Siłą napędzającą jego działania jest strach i brak zaufania do kogokolwiek. Te wydarzenia uczyniły z Makbeta bestię, zbrodniarza i tyrana znienawidzonego przez lud. Staje się on bezwolnym, targanym własnym strachem i sprzecznymi emocjami człowiekiem, dla którego śmierć staje się wybawieniem z koszmaru, w jaki sam się uwikłał. 34*. Treny Jana Kochanowskiego, jako całość to: a. cykl poetycki, b. zbiór wierszy, c. antologia. Odpowiedź a Komentarz Treny jako całość stanowią cykl poetycki. Oznacza to, że nie możecie traktować ich jako zbioru wierszy o podobnej tematyce, ale musicie rozpatrywać jako całość i interpretować tak, jak interpretuje się cykle poetyckie. Przemawia za tym przemyślana konstrukcja Trenów. Wszystkich Trenów jest dziewiętnaście. Jako całość zostały wydane w 1580 roku, a nawiązywali do nich również twórcy późniejszych epok, między innymi Bolesław Leśmian w wierszu Urszulka Kochanowska. 35*. Głównym tematem Trenów jest: a. Urszulka Kochanowska i jej życie u boku rodziców, b. kryzys światopoglądowy poety i polemika z ideałami epoki, c. spór o ważne kwestie religijne i społeczne. Odpowiedź b Komentarz Poeta tworzy Treny po śmierci ukochanej córeczki Urszulki. To jej zadedykowany jest ten cykl, ale Urszulka nie jest jedynym bohaterem Trenów. Wydaje się, że śmierć dziecka posłużyła poecie jako pretekst do polemiki z głównymi ideami epoki. Choć zbolały poeta często wspomina córkę, dużo częściej tematem Trenów stają się uczucia zbolałego ojca i jego strach w obliczu śmieci. Treny służą autoanalizie duszy poety i rewizji wcześniejszych poglądów filozoficznych. Cykl ten więc nie ma na celu jedynie ukazania żalu po śmierci ukochanej osoby (tak jak to jest w przypadku klasycznego trenu), ale także, a może przede wszystkim, jest traktatem filozoficznym wchodzącym w dialog z niemal wszystkimi ważniejszymi elementami ideologii epoki. 36*. W Trenie I poeta odwołuje się do: a. filozofii stoickiej, b. historii starożytnej Grecji, c. tradycji poezji funeralnej. Odpowiedź c Komentarz Tren I to niejako wstęp do całości cyklu. Poeta przywołuje wszytki łzy Heraklitowe i skargi Simonidowe, odwołując się tym samym do tradycji poezji funeralnej. Simonides, poeta grecki, uważany był za twórcę gatunku, jakim jest tren, natomiast przywołany filozof grecki Heraklit z Efezu pojawia się w tym zestawieniu jako przedstawiciel poezji pesymistycznej. Na potwierdzenie swego cierpienia gromadzi poeta różne określenia bólu: łzy, płacze, lamenty, troski, wzdychania, żale, frasunki, prowadząc do hiperbolizacji tego uczucia. A to wszystko po to, by na końcu zadać retoryczne pytanie o to, czy człowiekowi bardziej przystoi rozpaczanie, czy też walka z losem, śmiercią i siłami, z którymi i tak wygrać się nie da. 37*. Tren IX obrazuje: a. ruinę całego kanonu wartości poety, b. Urszulkę jako drzewko oliwne, które zostało ścięte przez nieuważnego ogrodnika, c. wędrówki Orfeusza po zaświatach w poszukiwaniu Eurydyki . Odpowiedź a Komentarz Tren IX jest niezwykły już choćby przez to, że nie ma w nim słowa o Urszulce. Cały poświęcony jest wyrażeniu kryzysu światopoglądowego, jaki ogarnął poetę po śmierci córki. Wiersz skierowany jest do mądrości, która jawi się jako potężna i ponętna wartość, jednak zupełnie niedostępna ludziom. O ile wcześniej w Trenach przemawiał przede wszystkim Kochanowski – ojciec, o tyle tutaj wypowiada się przede wszystkim jako filozof i nauczyciel, który jeszcze niedawno radził wszystkim stosowanie w życiu ideałów stoickiego sposobu życia i horacjańskiego carpe diem. Teraz pocieszyciel sam potrzebuje pocieszenia. Owa mądrość, którą przywołuje na początku i która chronić go miała przed ślepymi ciosami losu, okazuje się zupełnie pozbawiona znaczenia, gdyż w obliczu śmierci dziecka nie przynosi pociechy. 38*. Tren X Jana Kochanowskiego nazywa się umownie “przełomowym”, bo: a. podważa ostatnią stoicką wartość – cnotę, b. poeta mówi w nim o sobie jako o człowieku nieszczęśliwym, c. podważa chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe. Odpowiedź c Komentarz Tren X jest wyrazem najgłębszego zwątpienia podważającego chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe. Adresatką utworu jest Urszulka. Poeta szuka jej wszędzie tam, gdzie ludzie w różnych epokach sytuowali swoich zmarłych. Jest tu chrześcijański raj i czyściec, starożytne Elizjum i Hades. Wymienienie tych wszystkich miejsc obok siebie świadczy o tym, że poeta traktuje je jako równie prawdopodobne i nie wie, który z tych obrazów jest prawdziwy. Podsumowując, stawia smutne i pełne zwątpienia pytanie: Gdziekolwiek jest, jeśliś jest?, którym podważa chrześcijański dogmat o życiu po życiu. Cierpienie ojca jest tak wielkie, że przyćmiewa mu nawet podstawy światopoglądu, któremu hołdował przez całe swoje życie. 39*. W Trenie XI poeta podważa kolejną antyczną wartość: a. mądrość, b. cnotę, c. umiarkowanie. Odpowiedź b Komentarz W Trenie XI poeta występuje przeciwko kolejnej starożytnej wartości – cnocie (virtus). Cnota w starożytności kojarzona z cechami takimi, jak pobożność, prawość, dobroć, miała czynić człowieka szczęśliwym. Kochanowski zauważa jednak, że to, jak człowiek żyje, nie ma najmniejszego wpływu na jego los, gdyż zło dotyka tak samo dobrych, jak i złych. Poeta dochodzi do przekonania, że w świecie nie ma harmonii, którą tak sławili starożytni, a o której marzyli ludzie renesansu. Wydaje się, że wszystko w co wierzył poeta, upada. Jednak po raz pierwszy również daje o sobie znać refleksja, że rozpacz ma działanie niszczące, dlatego należy ją przezwyciężyć, aby zachować ludzką godność. 40*. Precyzyjna konstrukcja cyklu odzwierciedla układ klasycznego: a. epicedium, b. pieśni, c. hymnu. Odpowiedź a Komentarz Precyzyjna konstrukcja cyklu odzwierciedla układ klasycznego epicedium, czyli pieśni żałobnej. Z czasem gatunek ten przekształcono w mowę żałobną bądź tekst sławiący osobę zmarłą. Epicedium zawiera następujące części, które bez trudu odnajdziemy w Trenach: laudatio (pochwałę cnót i zalet zmarłego), comploratio (opłakiwanie i rozpamiętywanie poniesionej straty), consolatio (pocieszenie) oraz często exhortatio, czyli napomnienie w formie pouczenia. Całość często poprzedzał wstęp, czyli expositio. Po uważnej lekturze widać, że dzieło poety wykracza poza definicję klasycznego gatunku – u Kochanowskiego to całość cyklu, nie pojedynczy wiers, odpowiada schematowi według klasycznych założeń. avg. rating (97% score) - 4 votes